верш жыцце пражыць не поле перайсці
«Жыццё пражыць — не поле перайсці!» Франц і Ксенія Клеснер з вёскі Гвозніца (Маларыцкі раён)
Гэты год для жыхароў вёскі Гвозніца Франца Антонавіча і Ксеніі Іванаўны Клеснер асаблівы. Сёлета другога красавіка гаспадар адзначыў сваю 85-ю вясну, а 25 снежня споўніцца 64 гады, як Франц Антонавіч і Ксенія Іванаўна пажаніліся. Незаўважна праляцеў час, быццам бы толькі ўчора яны пазнаёміліся, хадзілі на спатканні, марылі аб будучым. За працай ў мясцовым калгасе, штодзённымі клопатамі праляталі дзянькі за дзянькамі.
Усяго ў іх жыцці хапала, чорная паласа змянялася на белую, слёзы роспачы – на радасную ўсмешку. Што б ні здарылася, але муж з жонкай ніколі не апускалі рук, спадзяваліся толькі на саміх сябе і тое трапяткое пачуццё, што нязгасным агеньчыкам здолелі пранесці праз жыццёвыя нягоды.Франц Антонавіч і Ксенія Іванаўна і зараз нібыта тыя галубкі з пяшчотай і зачараваннем глядзяць адзін на аднаго. Хаця Ксенія Іванаўна больш адчувае падтрымку мужа і яго клопат. Вось ужо на працягу амаль 10 гадоў у жанчыны дрэнны зрок. Зараз яна амаль што нічога не бачыць. Яе вочы – гэта Франц Антонавіч, які і дапаможа ўправіцца з няхітрай хатняй гаспадаркай, раскажа жонцы, аб чым пішуць у раённай газеце “Голас часу”. Дарэчы, гаспадары яе выпісваюць больш за паўвека. Можна без перабольшвання сказаць, што за гэты час «раёнка» ў сям’і стала сапраўднай сяброўкай, якую з нецярпеннем чакаюць па серадах і суботах дзядуля з бабуляй.
Франц Антонавіч нарадзіўся яшчэ пры панскай Польшчы на хутары Шырокі. У бацькоў было трое дзетак. Брат Станіслаў загінуў падчас нямецкай акупацыі.
— Пра вайну я мала што памятаю, — расказвае Франц Антонавіч. – Ведаю толькі, што, калі жылі мы на хутары, часта заходзілі партызаны. Маці давала ім ежу, нешта з адзення. А потым бацькі пераехалі ў Арлянку. На хутар кожны дзень маглі наведацца немцы ці паліцаі і знішчыць яго разам з намі.
Пасля вызвалення краіны ад нацысцкіх захопнікаў Франц скончыў сямігодку, затым курсы трактарыстаў пры МТС і ўладкаваўся на працу ў мясцовы калгас. Там ён і пазнаёміўся з прыгожай дзяўчынай Ксеніяй, што працавала ўчотчыцай, а потым бухгалтарам сельгаспрадпрыемства.
— Вяселля не рабілі, распісаліся сціпла, без урачыстасцей, — далучаецца да размовы Ксенія Іванаўна. – Акрамя мяне ў бацькоў падрастала яшчэ чацвёра дзяцей. Жылі беднавата, ледзьве зводзілі канцы з канцамі. Таму пра вяселле я нават і не марыла. Абвянчаліся мы толькі 15 гадоў таму, у нашым гвозніцкім храме.
Дарэчы, калі скласці іх агульны стаж працы ў калгасе, то атрымаецца даволі такі вялікая лічба – 80 гадоў. Шчыраваў Франц Антонавіч вадзіцелем, трактарыстам, камбайнерам, брыгадзірам трактарнай брыгады, а перад выхадам на заслужаны адпачынак узначальваў міжкалгасны апорны пажарны пункт. Выгадавалі з жонкай сына і дачку, радуюцца пяцярым унукам і васьмярым праўнукам.
Як гаворыць дзядуля Франц, жыццё пражыта недарма. Ён пабудаваў прыгожы прасторны дом, пасадзіў не адно дрэўца, дачакаўся ўнукаў і праўнукаў, нікому нічога не зрабіў дрэннага. Наадварот, стараўся заўсёды дапамагчы таму чалавеку, які меў у гэтым патрэбу. Сям’я Клеснераў – веруючая. Калі яшчэ дазваляла здароўе, Ксенія Іванаўна хадзіла ў царкву на кожныя святы, жанчына пела ў царкоўным хоры. Зараз яна моліцца ля абразоў святых, што стаяць на палічках у адным з хатніх пакояў. У шчырых малітвах, якія бабуля дасылае Усявышняму, яна просіць усім блізкім і родным здароўя, цярпення і любові. Не забывае ў сваіх малітвах згадаць Ксенія Іванаўна і пра яшчэ аднаго чалавека, які стаў для іх з мужам вельмі дарагім і неабходным, – Лідзію Ваўрушэвіч, сацыяльнага работніка.
— Ліда для нас як дачушка, — з пяшчотай гаворыць Ксенія Іванаўна. – Такога добрага, чулага і адкрытага чалавека яшчэ трэба пашукаць у наш час. Яна ўсю цалкам аддае сябе нам, старым. Не лічыцца з уласным часам, нават калі ў яе ў гэты дзень выхадны, яна ўсё роўна зойдзе, пацікавіцца самаадчуваннем, спытае, ці што-небудзь трэба. Не ведаю, як мы без яе жылі б. Дзеці далёка, а наша Лідачка каля нас заўсёды. Добра, што ёсць такая служба.
Лідзія Уладзіміраўна ў сацыяльнай сферы працуе дваццаць гадоў. Кожны раз да сваіх падапечных яна спяшаецца з адкрытым сэрцам, напоўненым пяшчотай і любоўю. Франца Антонавіча і Ксенію Іванаўну, як і астатніх семярых падапечных, жанчына любіць і шануе як сваіх родных бацькоў.
Жыццё пражыць — не поле перайсці…
Кіраўчанкі Галіна Карнееўна Каранкевіч і Ніна Фёдараўна Рудзько не ўяўляюць свайго жыцця без раённай газеты, дзякуючы якой жанчыны даведваюцца пра навіны Кіраўшчыны, лепшых яе людзей, поспехах і праблемах калектываў, у якіх яны ў свой час працавалі да выхаду на заслужаны адпачынак. Наш фотакарэспандэнт зрабіў здымак, калі жанчыны чыталі спецвыпуск “Кіраўца”, выпушчаны да абласных і раённых фестываляў-кірмашоў працаўнікоў вёскі “Дажынкі-2014”.
Жанчыны — даўнія сяброўкі: у іх ёсць аб чым пагаварыць, яны заўсёды дзеляцца навінамі, падтрымліваюць адна адну ў цяжкія моманты жыцця. А яно ў абедзвюх было напоўнена рознымі падзеямі, ім давялося перажыць гады нямецкай акупацыі, пасляваенную разруху. Абедзве заста-ліся ўдовамі.
…Дзяцінства Галіны Карнееўны прайшло на Гомельшчыне: яна была сярэдняй з трох дачок у сям’і. Вельмі любіла дзяўчынка дапамагаць бацькам па хатняй гаспадарцы, заўсёды знаходзіла час, каб праведаць тату-інваліда на калгасным двары: ён рамантаваў сані, калёсы, хамуты. Дачка пераняла ад яго такія якасці характару, як дапытлівасць, уседлівасць, акуратнасць. Паспявала Галіна і да маці на поле збегаць, каб падсобіць ёй жаць жыта, палоць агародніну, зграбаць сена на лузе.
Пасля вайны Галя пайшла ў 3-ці клас, але не закончыла яго: не было чаго ні апрануць, ні абуць, ні сшыткаў, ні падручнікаў. Таму, калі надышла зіма, дзяўчына вымушана была застацца дома. Дарослай стаць давялося з 13-гадовага ўзросту — тады пачалася яе самастойная працоўная дзейнасць. Спачатку пачынала на мясцовым торфапрадпрыемстве, а калі стала поўнагадовай — разам з іншымі дзяўчатамі з вёскі паехала па вярбоўцы ў Комі АССР.
Там пазнаёмілася з маладым хлопцам Ула-дзімірам з Кіраўшчыны, ураджэнцам в.Хамічы. У хуткім часе яны пажаніліся. Маці мужа жыла на Кіраўшчыне адна, таму Каранкевічы вырашылі вярнуцца на яго радзіму. Тут абодва ўладкаваліся на працу на льнозавод. Прадпрыемства выдзеліла ім аванс на будоўлю ўласнага дома.
На ўсіх участках, дзе даводзілася працаваць, жанчына паказвала высокія вынікі. За стараннасць, добрасумленнасць Галіна Карнееўна мае шмат узнагарод. Сярод іх — ордэн “Знак Пашаны”, юбілейныя і медаль “Ветэран працы”, Ганаровыя граматы.
Гэту жанчыну многія ведаюць і за вясёлы нораў, любоў да песень, былін, прыпевак і анекдотаў. Дзіву даешся яе памяці, ёй пазайздросціць нават малады: як з рогадастатку, дзе, як вядома, усяго многа, адна за другой выдае іх Галіна Карнееўна слухачам — яны бываюць заўсёды. У свой час спявала ў хоры роднага прадпрыемства, давялося выступаць у розных гарадах Беларусі. І зараз, якую б работу па хатняй гаспадарцы ні выконвала, яна не разлучаецца з песняй. “Магчыма, таму і жыву так доўга на гэтай зямлі”,— усміхаецца Г.К.Каранкевіч.
Нягледзячы на паважаны ўзрост, а жанчыне ўжо 83 гады, яна самастойна сее і ўбірае агародніну, наводзіць парадак у доме і на агародзе. Пры размове падкрэсліла, што ўсё любіць рабіць сама, таму адмаўляецца ад дапамогі сына з нявесткай, школьнікаў. А вось гасцей яна вельмі паважае, заўсёды ветліва сустрэне, пачастуе прысмакамі.
Не забываюцца пра бабулю два яе ўнукі, якія зараз жывуць у Маскве. Яны часта ёй тэлефануюць, наведваюцца ў госці. І тады ў доме Галіны Карнееўны чуюцца вясёлыя галасы, асабліва радуе праўнук Ягорка.
…Ніна Фёдараўна Рудзько нарадзілася на Брэстчыне ў першыя дні вайны. Аб зверствах нямецка-фашысцкіх захопнікаў ведае са слоў маці — як ёй разам з пяцёра дзецьмі даводзілася хавацца ў лесе, як хварэла маленькая дачушка Ніна, як не было чым карміць сям’ю.
Паступова наладжвалася пасляваеннае жыццё, пасля перамогі вярнуўся дадому бацька. Старэйшыя браты і сёстры клапаціліся аб маленькай Ніне, з прыроднага матэрыялу выраблялі ёй цацкі. Дзяўчынка з дзяцінства вельмі любіла чытаць, а калі пайшла ў школу, то вучоба давялася ёй лёгка.
Пасля заканчэння 7 класаў працавала санітаркай у аптэцы, якая размяшчалася ў палове іх дома. Неяк у іх вёску да дзядзькі, які быў ляснічым, прыехаў малады хлопец Рыгор. З Нінай пазнаёміўся на танцах, яна яму вельмі спадабалася. Затым дасылаў ёй пісьмы, а ў адным з апошніх прапанаваў выйсці за яго замуж. Дзяўчыне ён таксама прыйшоўся да спадобы, і яна згадзілася.
Пасля вяселля Ніна пераехала на Кіраўшчыну: спачатку жылі ў в.Гарадзец, дзе яе муж працаваў кінамеханікам. Затым маладыя пабудавалі дом у Кіраўску, тут у іх нарадзіліся двое сыноў і дачка.
Ніна з Рыгорам уладкаваліся на працу ў тагачасны кінатэатр “Кастрычнік”: ён “круціў” кіраўчанам фільмы, а яна — прыбірала памяшканне. Калі падраслі дзеці — жанчына ўладкавалася на агароднінасушыльны завод: працавала на слоікамыечнай машыне.
Ніна Фёдараўна ўсё жыццё сумленна працавала, прывучала з дзяцінства дзяцей да выканання абавязкаў па хатняй гаспадарцы. І ёй не сорамна за іх, бо сыны, дачка, унукі не пакідаюць яе сам насам са штодзённымі праблемы, клапоцяцца аб ёй, падтрымліваюць ва ўсім. А жанчына вельмі радуецца, калі ўся яе дружная сям’я збіраецца разам у бацькоўскім доме — тады яе шчасцю няма межаў.
…Наша жыццё ўладкавана так, што яно працягваецца, нягледзячы ні на што, бо нараджаюцца дзеці, якія сваім залівістым смехам умацоўваюць веру ў тое, што жыццё пражыта не дарэмна. Як у гэтых абедзвюх працавітых, душэўных, спагадлівых жанчын. Іх жыццёвая формула — стаўся добрасумленна да працы, з увагай да людзей, калі сама хочаш заслужыць павагу.
Таццяна БАРАДЗІНА.
Жыццё пражыць — не поле перайсці
Жыццё… Яно ідзе з рознай хуткасцю: то няспешна вышывае па канве часу, то імчыцца, не даючы апомніцца. Але бывае, што адзін момант — і лёс чалавечы змяняецца назаўсёды. Гэта пра яе лёс, лёс Ванды Іванаўны Новікавай, у дзявоцтве Паўловіч, якой хутка, у красавіку, споўніцца 87 гадоў. Светлая, цэпкая яе памяць трымае некаторыя моманты свайго лёсу аж да драбніц, асабліва з дзяцінства і маладосці, якія яна ўспамінае са слязамі ў вачах.
Сям’я Івана Іосіфавіча Паўловіча ў даваенныя гады жыла ў вёсцы Зялёная Дуброва Старада-рожскага раёна. Ванда — адзіная дачушка ў маладой сям’і. Яе шчырая працавітая мама Ганна Міхайлаўна трымала вялікую гаспадарку, а маленькая дачушка заўжды была побач. Бацькі радаваліся, бо памочніца расла. Працавалі, жылі ў дастатку, хоць сваёй зямлі і не было, толькі невялічкая града каля хаты. Але папа, іменна так дасюль называе Ванда Іванаўна свайго бацьку, працаваў лесніком, і яны засявалі паляны ў лесе.
У тую восень 1937 года Ванда павінна была ісці ў школу, у першы клас. І накупляў ёй бацька багата сшыткаў — і ў лінейку, і ў клетку, каб хапіла дачушцы на цэлы год. Як жа дзяўчо радавалася, што хутка пойдзе ў школу, што будзе вучыцца! У адзін з летніх цёплых дзён — Іван Іосіфавіч толькі прыйшоў з абходу, распрануў вопратку і прысеў — да хаты пад’ехала машына і выйшлі чацвёра ў форме міліцыянераў. Яна гэта добра помятае. Двое сталі ў дзвярах, а другія пачалі рабіць вобыск. Кідалі на падлогу бялізну з шафы, адзенне, распаролі сеннікі, вытраслі салому, знялі са сцяны ружжо (у Івана Іосіфавіча, як у лесніка, яно было), параскідалі сшыткі і ўсё дапытваліся, навошта іх столькі багата. Чамусьці не верылі, што столькі патрэбна дзіцяці для вучобы ў школе. Нічога не знайшлі, але бацьку забралі. У той вечар забралі і дзядулю Ванды, а ў наступны раз яшчэ 18 мужчын і дзвюх жанчын з вёскі. Іван Паўловіч сядзеў у машыне насупраць дзядулі, пасярэдзіне міліцыянер, але нават словам не далі абодвум перакінуцца: нельга. Раніцай уся вёска плакала. За што забралі, ніхто не ведаў. Гэта было ў жніўні. А ў верасні Ванда пайшла ў першы клас.
Ганна Міхайлаўна даведалася, што муж у турме ў Слуцку, і неаднойчы хадзіла туды, сядзела там па два-тры дні, каб аддаць перадачу. На гэты час маленькая Ванда заставалася адна дома. Васьмігадовая дзяўчынка, аблі-ваючыся слязьмі, паліла ў печы, варыла есці сабе і жывёле, даглядала карову, кабылку з жарабком, авечак, свіней, курэй… Само сабой, хадзіла і ў школу, дзе вучылася пісаць у тых самых, татавых, сшытках. Але ў школе дачцэ “ворага народа” было вельмі нялёгка. З ёй сябравалі толькі такія, як яна сама, — дзеці “ворагаў народа”. Не прынялі дзяўчынку ні ў акцябраты, ні ў піянеры, а так хацелася насіць зорачку і прыгожы гальштук, як усе. Не была Ванда і камсамолкай. Аднойчы прывезлі ў вясковую краму жоўты паркаль, і мама хацела купіць адрэз на сукенку сваёй дачушцы, але не прадалі! І нічога не прадавалі сем’ям “ворагаў народа”.
Некаторыя з вяскоўцаў адсядзе-лі ў турме месяцаў з восем, а потым была вочная стаўка з тымі, хто на іх данёс. Тады ў вёсцы і даведаліся, хто займаўся дано-самі, сталі іх баяцца. Маці ж аднаго з тых даносчыкаў хвалілася вяскоўцам, што як вызываюць яе сына для дачы паказанняў, то заўжды добра частуюць, асабліва смачная рыбка, такая тлустая, што аж па руках цячэ, ды яшчэ і малачком даюць запіваць. Казалі тады, што за кожнага “здадзенага” чалавека давалі па 10 рублёў, а ў тыя часы гэта былі вялікія грошы. На ўсё жыццё запомніла Ванда Іванаўна прозвішчы. Іх было чатыры, тых нелюдзяў, якія скалечылі жыццё яе сям’і і яе аднавяскоўцаў. Яны жылі побач — Сташэўскі, Дзядзюля, Парахня і Ярашэвіч. У тую раніцу, калі ўсіх забралі, яны, зрабіўшы сваю брудную справу, таксама гаравалі і спачувалі сваім землякам. Але Бог пакараў усіх чатырох: ніводзін не дажыў да старасці і не памёр сваёй смерцю. Грэх вялікі на іх быў, кажа Ванда Іванаўна.
Дарэчы, пасля той вочнай стаўкі некалькі чалавек адпусцілі, што было вялікай рэдкасцю, а вось бацьку — не. Калі прыйшлося афармляцца Вандзе Іванаўне на пенсію, пачала шукаць дакументы: паглядзець, з якога яна года нараджэння, бо ў вайну мама памаладзіла яе на два гады, каб не забралі ў Германію. Пісала і ў Маскоўскі Вярхоўны Суд, і ў розныя асобыя органы, усюды… І прыйшоў праз некаторы час адказ: “… з апроса Паўловіча Івана Іосіфавіча значыцца дачка Ванда,1929 г. н…”, там жа, што бацька “расстраляны 10 снежня 1937 года і рэабілітаваны ў 1956 годзе”. А вось дзе пахаваны, кажа Ванда Іванаўна, невядома, можа, і ў тых Курапатах. Дзядуля яе таксама быў расстраляны, па даведках, пахаваны ў Гомелі.
Калі забіралі бацьку, казалі, што ён хутка будзе дома, нават не далі сабраць яму з сабою неабходны клуначак, дазволілі ўзяць толькі дзве пары бялізны. Тое “хутка” расцягнулася на ўсё жыццё. Не дачакаліся ні жонка, ні дачка, не ўбачылі дзядулю і ўнукі… Застаўся ад бацькі ў Ванды Іванаўны яго прафсаюзны білет ды некалькі фотакартак, якія яна захоўвае як дарагую сэрцу памяць.
Цяжка было жыць Ганне Міхайлаўне, маладой жанчыне, адной з дзіцём, на чужыне — без радні, без мужа. І перад самай вайной прадала мама Ванды хату, пагрузіла на дзве падводы, што ўмясцілася, і паехала на Бабруй-шчыну. Усё астатняе нажытае засталося новым гаспадарам. У вёсцы Спорнае, дзе жыла родная цётка, купіла маленькую хатку, а ўвосень 1942 года радня дапамагла перавезці гэту будыніну на дзедава селішча ў родную вёску з прыгожай назвай Фартуны.
Фартуна — багіня шчасця, казала Вандзе мама, цешыла сябе і дачушку надзеяй, што мо тут, у гэтай вёсцы, дачакаюцца бацьку, мо тут будзе лепей. Яна ж паведала Вандзе і паданне, чаму вёска так завецца. На гэтым месцы быў колісь лес, а побач стаяў маёнтак вельмі добрай пані па прозвішчы Фартункевіч. Тая пані любіла гуляць у карты і аднойчы прайграла свой маёнтак. А калі з’язджала з гэтых мясцін, то папрасіла ў новага гаспадара, каб паселішча, якое пачалі абжываць сяляне вакол маёнтка, назвалі Фартуны — у яе памяць. Так і было зроблена.
Вайна прынесла і голад, і холад. У адзін з восеньскіх дзён жыццё сялян вісела на валаску. Справа была ў тым, што ў вёсцы жыла Ядвіга Шыкер, сувязная партызан. Усе сяльчане пра гэта ведалі, але немцам яе ніхто не выдаваў. У адзін з ранкаў, вяртаючыся з задання, да Ядвігі зайшлі партызаны, чалавек пяць, каб адпачыць. Так яны рабілі неаднойчы. Агледзеўшы з бінокля мясцовасць вакол вёскі, партызаны ўбачылі, што да Фартун ідуць з боку Вільчы “дабра-вольцы”, якія служылі немцам. “Тады партызаны зрабілі засаду, — расказвае Ванда Іванаўна, — якраз на нашым агародзе, за стогам і за нашым хлявом. Відаць, ім так зручна было. Пачалася перастрэлка, у выніку адзін з тых “дабравольцаў” быў забіты, а чатыры астатнія збеглі ў Каменку, дзе былі немцы. Калі стрэлы сціхлі, я, хоць і малая была, але дадума-лася, што трэба ўсё прыбраць. Сабрала патроны і закапала ў ямку, каб не было відаць, адкуль стралялі, прыцерушыла сенам”.
А надвячоркам таго ж дня ў Фартуны прыехалі немцы. Усіх вяскоўцаў выгналі з хат. Лямант, крык, слёзы, салдаты з аўтаматамі. Людзей паставілі ўздоўж вуліцы (было 25 двароў у вёсцы), а насупраць — кулямёты, і папярэдзілі: хто з месца кранецца ці паспрабуе збегчы — адразу застрэляць. Дапытваліся, да каго ішлі тыя “дабравольцы” і дзе партызаны. Але ўсе маўчалі. Жыхарам нагадалі, што калі яшчэ такое будзе, то вёску спаляць, а ўсіх расстраляюць. Забралі немцы забітага і з’ехалі. “Не верылася, што засталіся жывыя, — успамінае Ванда Іванаўна. — А той кулямёт дасюль стаіць у вачах, наяве бачу, як спадае кулямётная лента з патронамі аж да зямлі”. Вось тады, мабыць, і была побач з вяскоўцамі багіня Фартуна. Смерці ў вочы глядзелі, а жыць засталіся.
“Было, — працягвае горкі ўспамін жанчына, — што ноччу да нас прыйшлі нейкія людзі ў цывільным, перавярнулі ўсё ў хаце, як тады, у 1937 годзе, шарылі па ўсіх кутках — забралі і адзенне, і бялізну, і ежу, нават выязную прыгожую збрую. Відаць, ім падалося гэтага мала, яны пачалі патрабаваць ад мамы яшчэ і тое, што, мабыць, схавана. А яна не хацела прызнавацца і аддаваць, самім жа трэба было неяк выжыць”.
Тады адзін з тых людзей наставіў маленькай Вандзе аўтамат у грудзі з пагрозай, што застрэліць. І дзіця паказала іх сямейную хованку. Забралі ўсё, падчыстую. Сярод начных грабежнікаў быў і чалавек з суседняй вёскі Макараўкі па прозвішчы Горскі, яго пазнала маці. Вось так і жылі, трымаліся на бульбачцы ды на тым, што даваў агарод.
У вёсцы тры месяцы знахо-дзілася нямецкая ўправа, і па яе загадзе забіралі моладзь у Германію. Прыехалі неяк ворагі ў вёску і зноў пачалі ўсіх зганяць з хат, а Ванда Іванаўна з мамай схаваліся ў сена, якое было спецыяльна складзена да сцяны хаты. Яны хаваліся ў ім у ліхую часіну і праз дзірачку сачылі, што робіцца на вуліцы. Забралі ў той дзень многа маладых вяскоўцаў, у тым ліку родную сястру мамы Змяеўскую Соф’ю Міхайлаўну і яе дачок Веру і Надзю, а самую меншанькую, Любу, пакінулі дома з бацькам, ён ужо па ўзросце не падыходзіў. Дагналі ўсіх да вёскі Круглоніва і адпусцілі некаторых, Соф’ю таксама. Прыйшла яна дадому, а муж мёртвы ляжыць на падлозе — памёр ад расстройства, і немаўля побач з мёртвым бацькам сядзіць.
Ванду ў Германію не забралі, бо мама ёй паменшыла ўзрост на два гады, таму пасля вайны давялося дзяўчынцы ісці ў школу ізноў у трэці клас, хоць і скончыла перад вайной чатыры класы. Пасля вайны, успамінае Ванда Іванаўна, цяжка жылося, але весела было, хоць і гаравалі ад цямна да цямна. Песні па вечарах, гармонік грае, ладзіліся танцы. Клуба свайго ў вёсцы не было, дык збіраліся па хатах, дзе хто пусціць. Прыгожая, маладая, вёрткая да танцаў была Ванда Іванаўна, і спяваць яна вельмі любіла. Песень ад сваёй мамы ведала багата. Вось у адзін з такіх танцавальных вечароў выпадкова прыйшоў са сваім сябрам у Фартуны і яе будучы муж, убачыў прыгажуню, пявунню і адразу прыняў рашэнне жаніцца.
“Як зараз памятаю, праспявала я прыпеўку:
Апошні год красуецца”, — кажа Ванда Іванаўна. — Да мяне падышоў статны чарнявы ваенны і прапанаваў выйсці за яго замуж. А я адразу дала згоду зусім незнаёмаму, невядомаму чужаку!” А заляцаліся ж і свае вясковыя хлопцы, але яны хадзілі ў цывільным, а Вандзе вельмі падабалася ваенная форма. Мабыць, гэта быў той самы лёс…
На другі дзень, апавядае Ванда Іванаўна, прыйшоў Міколка (так яна ўсё жыццё і звала яго) у сваты. Тут ужо і бліжэй пазнаёміліся. Высветлілася, што на пачатку вайны яму давалі бронь, бо працаваў на ваенным заводзе ў горадзе Барнауле, але хлопец рваўся на фронт і свайго дабіўся. Ваяваў, быў паранены, кантужаны, у галаве сядзелі асколкі. Меў узнагароды, а пасля вайны застаўся служыць звыштэрмінова ў авіягарадку ў Бабруйску. “Каб не тая ваенная форма, я б за яго ніколі замуж не пайшла. Ой, і нагарава-лася ж, — уздыхае Ванда Іванаўна. — Замуж выйшла, а шчасце тое жаночае было толькі сем месяцаў — кінуў мяне мой Міколка і з’ехаў некуды. А я ўжо цяжарная была, сыночка насіла. Нарадзіла яго і назвала Мікалаем, як і мужа. Да ўсіх ідуць наведваць у бальніцу мужы, а да мяне толькі мама прыехала. І горка, і сорамна, быццам бы я нагуляла сваё дзіцятка. Гэта зараз прасцей, а колісь, калі няма ў цябе гаспадара — значыць, ты порчаная.
Як споўнілася сыночку адзінаццаць месяцаў, прыслаў мой Міколка пісьмо аж з Сібіры і запрасіў прыехаць у Каргасок, маўляў, будзем жыць там. Першы раз у жыцці чула такую дзіўную назву, але ж дапыталася ў людзей, дзе гэта, і паехала: жыць трэба сям’ёй, дзіцятка гадаваць. Суткі начавала на вакзале ў Маскве, потым цягніком да Новасібірска восем сутак, а потым на прыстань і параходам па рацэ Об, яшчэ пяць сутак да таго Каргаска. І ўсё гэта з маленькім сыночкам, адна. Як успомню, дык зараз жах бярэ. Як адважылася?
Прыехала, але пажыла там зусім мала. Аказалася, што ў майго Міколкі ёсць тут, у Каргаску, каханка. І навошта было мяне зваць да сябе? Эх, лёс! Але ж дзядзька яго, Сільвестр, паўшчуваў, што трэба жыць у сям’і, і, як я засабіралася дадому, Міколка вырашыў ехаць са мною. Вось так: некалькі месяцаў там, у Сібіры, і зноў доўгі шлях. Ледзь паспелі на параход, пакуль рэчка не стала, бо ўжо набліжалася зіма. Добра, што мама прыслала грошай на дарогу, ды й тыя я з цяжкасцю атрымала з дапамогай улады, бо былі яны адрасаваны на імя Міколкі.
Мой сыночак так змарыўся ў дарозе, што ледзь жывы застаўся. Але выхадзілі яго з мамай. Разам з намі ў Фартуны прыехала і мужава радня — чатыры чалавекі яшчэ. Вось гэта была сям’я! У маленькай хатачцы — восем душ з намі. Амаль паўгода пражылі “госці” ў нас, а потым з’ехалі, а разам з імі і мой Міколка. Куды? Невядома. Увесь час нам прыйшлося іх карміць, бо госці ж, а мама яшчэ і падатак заплаціла за тыя грошы, што мне высылала на дарогу. Такі быў закон. Абнішчалі зусім, цяжка-цяжка было. Працавалі не пакладаючы рук — і на сваёй гаспадарцы, і ў калгасе”.
Падала Ванда Іванаўна на свайго Міколку на аліменты. Шукалі яго па ўсім Савецкім Саюзе. Сынок ужо ладна падрос, уладкавалася Ванда прадаўцом у магазін. Крыху жыццё наладжвалася. І вось праз чатыры гады, перад Тройцай, аб’явіўся Міколка, прасіў прабачэн-ня, прапанаваў жыць, абяцаў, што больш не з’едзе. А Ванда ўжо і замуж сабралася за мясцовага хлопца, і сватацца ён павінен быў прыйсці на Тройцу. Але зноў яго вялікасць лёс! І даравала, і згадзілася, і жылі потым добра. Дачушку нарадзіла. Выгадавалі дзетак. Сынок Ванды адслужыў, ды так і застаўся, як і бацька колісь, на звыштэрміновую службу прапаршчыкам у Бабруйску. Дачушка скончыла ўніверсітэт.
“Жыць бы да радавацца, унукаў гадаваць. Але, відаць, мой лёс такі — жыць адной, — смуткуе Ванда Іванаўна. — У 1982 годзе ішоў мой Міколка з працы па дарозе, а яго трактар збіў — і насмерць. Засталася ўдавою, не было яшчэ і пяцідзесяці гадоў. Вось табе і Фартуна — багіня шчасця. А дзе яно схавалася, тое шчасце, ад мяне ў тых Фартунах? Бог яго ведае”.
У 1983 годзе пераехала Ванда Іванаўна з мамай у Глуск, купілі тут хату, зрабілі рамонт. А жыць і працаваць усюды можна, галоўнае, не ленавацца, а рабіць усё з душой, тады і справа спорыцца. А разуменне, што без працы нічога не будзе, да Ванды прыйшло яшчэ ў далёкім дзяцінстве. За сваё жыццё прыйшлося ёй зарабляць на хлеб і прадаўцом, і начной нянькай, і поварам у школе, і асемянатарам у саўгасе ў Гарохаўцы, пасля заканчэння курсаў у Горацкай акадэміі, і паляводам, і назіра-льнікам вады ў Глускім МУААСе (была такая арганізацыя). Адсюль і на пенсію пайшла. Але, як і колісь, засявае свой агарод пры хаце. Садзіць усё Ванда Іванаўна рана па вясне, бо знаходзіцца агарод на ўзгорку. Градкі ў яе заўжды дагледжаныя і чысцютка выпала-ныя, ад яе працавітых рук растуць што на дражджах і бульба, і гурочкі, асабліва ўдаецца цыбуля. Хатняя гаспадарка, жыццёвая спадарожніца Ванды Іванаўны, заўсёды была добрым падспор’ем для сям’і — і малачко сваё, і мяса, і яйкі… Яна і зараз не можа сядзець склаўшы рукі. Па вясне і аж да самай глыбокай восені глушчане бачаць невысокага росту жвавую жанчыначку, якая вядзе на павадку кароўку, а тая паслухмяна крочыць за ёю на пашу. 3 год назад побач беглі яшчэ і козачкі, але стала цяжкавата, збыла іх добрым людзям. А калі кароўку пасвіць, то таксама без справы не сядзіць: то траўкі лекавыя збірае, то зелля нарве ахапачак — спатрэбіцца, а іншым часам і песню заспявае. А іх яна ведае вельмі багата, як і прыпевак. На кожны момант жыцця ў Ванды Іванаўны знойдуцца і добрая прыказка, і прымаўка. “І адкуль у яе гэта бярэцца?” — кажуць жанчыны, якія разам з Вандай Іванаўнай наведваюць аматарскае народнае аб’яднанне “Зносіны”. Гэта прыемная добразычлівая жанчына тут амаль з першых дзён заснавання, ужо болей за чвэрць стагоддзя. Яна з тых першых, хто паказваў глускія вячоркі на беларускім тэлебачанні, ездзіў з канцэртамі па сёлах, прыдбаў калектыву званне “народны”…
Тэлевізар паглядзець, кнігу альбо газету пачытаць — цікавасць да розных падзей жыцця ў Ванды Іванаўны вялікая. Да ўсяго ёй ёсць інтарэс і час. Вось толькі да асабістага жыцця пасля смерці мужа яго не стала. Як бы там ні было, але, акрамя Міколкі, больш ніхто не патрэбен быў. Побач дзеці, унукі, якіх вельмі шкадуе і па магчымасці яшчэ і дапамагае, ёсць ужо і праўнучкі. Дачка з зяцем завуць жыць да сябе. У іхняй хаце ёсць асабісты пакойчык для Ванды Іванаўны, каторы раз і ўшчуваюць і ўгаворваюць, каб кароўку збыла, не працавала, пенсія ж ёсць, ды і не тыя гады ўжо. Цяжка. Здароўе падводзіць. Але сіла звычкі не адпускае. Як жа так, без справы? Ды і свая хатка — што родная матка. Вось такая яна, простая сялянская мудрасць жыцця.