Как подписать тетрадь по крымскотатарскому языку
тетрадь
1 тетрадь
2 тетрадь
См. также в других словарях:
тетрадь — тетрадь … Нанайско-русский словарь
ТЕТРАДЬ — ТЕТРАДЬ, тетради, жен. (греч. tetradion, букв. сложенное вчетверо). Сшитые листы чистой бумаги, в обложке или переплете, для записывания чего нибудь. Школьная тетрадь. Клеенчатая тетрадь (в клеенчатом переплете). Общая тетрадь (толстая, в которой … Толковый словарь Ушакова
ТЕТРАДЬ — жен., греч. тетрадка, дочка, дишка, дища, несколько сшитых вместе листов бумаги, всякого обреза или меры. Словарь выходить тетрадями, по 15 листов. Непроизносимое по русски слово брошюра можно бы заменить словом тетрадь. Тетрадь писчей бумаги, не … Толковый словарь Даля
ТЕТРАДЬ — ТЕТРАДЬ, и, жен. 1. Сшитые листы чистой бумаги в обложке. Ученическая т. Общая т. (толстая тетрадь в плотной обложке). 2. Сложенный, сфальцованный печатный лист (спец.). | прил. тетрадный, ая, ое и тетрадочный, ая, ое. Толковый словарь Ожегова. С … Толковый словарь Ожегова
тетрадь — поминальник, брульон, тетрадочка, тетрадища, тетрадка Словарь русских синонимов. тетрадь сущ., кол во синонимов: 7 • брульон (3) • … Словарь синонимов
Тетрадь — в изд. деле и полиграфии сфальцованный после запечатывания бумажный лист. То же, что книжно журнальная тетрадь … Издательский словарь-справочник
тетрадь — Сложенный (сфальцованный) в несколько раз запечатанный или чистый лист бумаги. [http://ofyug.ru/useful/abc/859] Тематики полиграфия … Справочник технического переводчика
Тетрадь — сложенный (сфальцованный) в несколько раз запечатанный или чистый лист бумаги. Основной элемент многостраничных печатных книжно журнальных изданий … Реклама и полиграфия
тетрадь — сущ., ж., употр. сравн. часто Морфология: (нет) чего? тетради, чему? тетради, (вижу) что? тетрадь, чем? тетрадью, о чём? о тетради; мн. что? тетради, (нет) чего? тетрадей, чему? тетрадям, (вижу) что? тетради, чем? тетрадями, о чём? о тетрадях 1.… … Толковый словарь Дмитриева
Тетрадь — Открытая тетрадь. Тетрадь (от греч … Википедия
ТЕТРАДЬ — Большая тетрадь. Жарг. шк. Шутл. Классная доска. (Запись 2004 г.). Запасная тетрадь. Жарг. шк. Шутл. Парта. ВМН 2003, 132. Чёртова тетрадь (тетрадка). Жарг. шк. Шутл. ирон. Дневник. ВМН 2003, 132 … Большой словарь русских поговорок
Информация о проверке тетрадей по крымскотатарскому языку
«Управление общеобразовательной организацией:
новые тенденции и современные технологии»
Свидетельство и скидка на обучение каждому участнику
по результатам проверки рабочих тетрадей и тетрадей для контрольных работ
Цель проверки : соблюдение единого орфографического режима при проверке тетрадей ;
объективность выставления отметок; система работы над ошибками, допущенными в контрольной работе, а также в домашней и классной работе, проведение различных видов работ.
Дата проверки: 27.02.2018г.
На проверку были предоставлены все тетради: и рабочие, и для контрольных работ по крымскотатарскому языку.
Учителя, работающие в этих классах :
Внешний вид тетрадей в целом удовлетворительный, все тетради подписаны, проверяются регулярно. Контрольные тетради хранятся в кабинете.
Классные и домашние работы проверены, ошибки подчёркнуты, исправлены, что соответствует требованиям работ по крымскотатарскому языку. В старших классах не все учащиеся систематически выполняют домашние задания. В контрольных работах все допущенные ошибки вынесены на поля в соответствии с условными обозначениями, подсчитано общее количество орфографических и пунктуационных ошибок. Диктанты оцениваются одной отметкой в соответствии с нормами оценок письменных работ по крымскотатарскому языку. Для диктантов использованы связные тексты, отвечающие нормам современного литературного языка и доступные по содержанию учащимся классов. Количество слов диктантов соответствует требованиям к тексту контрольного диктанта в классе данной параллели. После каждого диктанта выполнена работа над ошибками, которая проверена и оценена учителем.
Рекомендации: учителям крымскотатарского языка обратить внимание на соблюдение единого орфографического режима; тщательно проверять и не пропускать ошибки, допущенные учащимися. Требовать: чистые, каллиграфические записи, аккуратное самостоятельное исправление учащимися увиденных ошибок, без использования корректора и систематическое выполнение домашнего задания.
учителей филологического цикла Зарединова Э.И.
подписать тетрадь
1 подписать
2 подписать
3 тетрадь
4 тетрадь
5 записать
6 клетка
7 надписать
8 поднять
9 подписывать
10 записать
11 клетка
12 надписать
13 поднять
14 подписывать
См. также в других словарях:
БАХ Иоганн Себастьян — ( 21 III 1685, Эйзенах 28 VII 1750, Лейпциг) Бах не новый, не старый, он нечто гораздо большее он вечный. Р. Шуман 1520 годом помечен корень ветвистого генеалогического дерева старинного бюргерского рода Бахов. В Германии слова Бах и музыкант в … Музыкальный словарь
Доктор Живаго — У этого термина существуют и другие значения, см. Доктор Живаго (значения). Доктор Живаго … Википедия
Бен-Гурион, Давид — Давид Бен Гурион идиш דוד יוסף גרין ивр. דָּוִד בֶּן גּוּרִיּוֹן … Википедия
БЕСПОПОВЦЫ — общее название представителей одного из 2 основных течений старообрядчества. Главной особенностью вероучения Б. является идея об уже совершившемся воцарении антихриста и связанное с этим представление о прервавшейся благодати священства и… … Православная энциклопедия
СОЮЗ СОВЕТСКИХ СОЦИАЛИСТИЧЕСКИХ РЕСПУБЛИК — (СССР, Союз ССР, Советский Союз) первое в истории социалистич. гос во. Занимает почти шестую часть обитаемой суши земного шара 22 млн. 402,2 тыс. км2. По численности населения 243,9 млн. чел. (на 1 янв. 1971) Сов. Союзу принадлежит 3 е место в… … Советская историческая энциклопедия
Барклай-де-Толли, князь Михаил Богданович — генерал фельдмаршал и военный министр; род. в 1761 г., ум.14 мая 1818 г. Он происходил из древнего шотландского рода Barclay of Tolly, многие из представителей которого приобрели себе известность в истории как ученые и поэты. Один из Барклаев был … Большая биографическая энциклопедия
Ростопчин, граф Феодор Васильевич — — обер камергер, Главнокомандующий Москвы в 1812—1814 гг., член Государственного Совета. Род Ростопчиных родоначальником своим считает прямого потомка великого монгольского завоевателя Чингисхана — Бориса Давидовича Ростопчу,… … Большая биографическая энциклопедия
Паисий Лигарид — (или Лихарид; в миру Пантелеймон) митрополит Газы Иерусалимской, дух. писатель, ум. 24 августа 1678 в Киеве, в Братском монастыре. Чуждый нам по своему происхождению, он, однако, «по великому своему участию, как выразился митр. Евгений… … Большая биографическая энциклопедия
БЕРНС Роберт — (Burns, Robert) РОБЕРТ БЕРНС (1759 1796), шотландский поэт. Родился 25 января 1759 в Аллоуэе (графство Эр) в семье огородника и фермера арендатора Уильяма Бернса. Роберт и его брат Гилберт два года ходили в школу. В 1765 отец взял в аренду ферму… … Энциклопедия Кольера
Хольмстон-Смысловский, Борис Алексеевич — Борис Алексеевич Хольмстон Смысловский Хольмстон Смысловский в форме майора Вермахта Дата рождения 3 декабря 1897 … Википедия
Онеггер, Артюр — Артюр Онеггер Arthur Honegger … Википедия
Рабочая тетрадь по развитию речи на крымскотатарском языке
Данная работа создана для уроков развития речи в школах с углубленным изучением крымскотатарского языка. Каждый следующий урок связан с предыдущим. На каждом уроке предусмотрены как задания по образцу, так и творческие. Имеет место и межпредметные связи. Так же предусмотрены резервные задания, расположеные в конце рабочей тетради.
Просмотр содержимого документа
«рабочая тетрадь по развитию речи на крымскотатарском языке »
АНА ТИЛИНДЕН НУТУКЪ ИНКИШАФЫ ИЧЮН
КЕЛИШКЕН СЁЗЛЕРНИ САЙЛАМАГЪА ОГРЕНЕМ
Ресимлерге бакъ. Оларны тенъештир.
Ким? Не? суаллерге джевап берген сёзлерни биринджи я да экинджи ресимге келиштирип икяе тизмеге мумкюнми? Оны яз.
Ким? Не? суалларге джевап берген сёзлерни тек биринджи ресимге
келиштирип икяе тизмеге мумкюнми? Оны яз.
Ким? Не? суалларге джевап берген сёзлерни тек экинджи ресимге келиштирип икяе тизмеге мумкюнми? Оны яз.
Ресимлерге бакъ. Ашагъы метинни окъу.
Ярдымджи сёзлер: Люк, Пират, яш, шенъ, балабан дегиль, къыскъа, акъыллы, къарт, узун, гурь, балабан, джанлы, юваш.
Бегенген метинни яз.
Аланда олгъан вакъиа
Куньлерден бир кунь орман аланчыкъкъа айванчыкъ чыкъты. Онынъ гурь джыллы къаверенки териси, кичкене къара козьлери, кичкене къулакълары ве къуйругъы бар эди.
Башта __________ кескин тырначыкъларынен ерни къазып, лезетли тамырчыкъ тапып ашады. Сонъ ахлап корьди. _____________ терекке минеджек олып йыкъылды. _________ пек агъыртты, ве анасыны къыдырмагъа чапты.
Метинде насыл айван акъкъында айтыла? Нечюн? Исбатла. Агъзавий шекильде келишкен сёзлерни къой. Толу метинни окъу.
Кирпи акъкъында айтылсын деп, 3-юнджи вазифеде олгъан метинни денъиштир. Ярдымджы сёзлерни къуллан: кирпи, тикенли инечиклер, мантарлы кутюк, кутюкке минди. Денъиштирген метиннинъ сонъки 3 джумлесини яз.
Ресимге бакъ. Ашадаки метинни окъу. Метин ресимге келишеми?
Не япты? Суальге берген сёзлерни ярдымджы сёзлернен ресимге келиштирип денъештир. Сёзлерни джумлеге яз.
Ярдыиджы сёзлер: чомалар, вакъылдай, бакъылдай, ялдады, ялдадылар, алып кельди.
РЕСИМГЕ ЭСАСЛАНЫП ДЖУМЛЕ ТИЗМЕГЕ ОГРЕНЕМ
Ресимле эсасланып ойле джумлелер тизмек мумкюн.
Къызчыкъ ресим япа.
Къызчыкъ тавускъушнынъ ресимини япа.
Къызчыкъ альбомда тавускъушнынъ ресимини япа.
Къызчыкъ альбомда къарандашларнен тавускъушнынъ ресимини япа.
Джумленинъ къайсы бири толу мундериджени косьтере. Астыны сыз.
Тёпедеки вазифеге эсасланып, джумлени янъы сёзлернен толдур
Ресимлерни тенъештир. Астында язылгъан джумлени окъу.
Ресимлерге келиштирип эки джумле яз. Берилген джумлени ярдымджы сёзлернен толдур ве яз.
Ярдымджы сёзлер: кичкене, ошлу, къаверенки, беяз,; сыджакъ яз куню; аязлы къыш куню; орман озенинде; сувукъ сувда.
Ресимлерге бакъ. Ашадаки джумлелерни окъу. Къайсы бири толу мундериджени анълата.
Бир кунь эв бикеси маса устюне къаймакъ къалдырды. Айнеджи мышыкъ оны абайлады.
Мышыкъ пенджереден ашханеге кирип, бутюн къаймакъны ашады.
Мышыкъ маса устюнде кичкене къушчыкъны къалдырды. Бельки эв бикеси, къушчыкъ къаймакъны ашады, деп беллер.
Сабийчик, текран мында отурып тур!
Эв бикеси къайтып кельгенде, бош гугюмни ве къушчыкъны корип шашты.
Мен насыл акъкъыллы мышыгъым!
Метинге келиштирип 2-3 дане бири-биринен багълы джумле яз.
Ресимлерге бакъ. Эр бирин астында джумле язки, онъа серлева олсун ве мундереджесини анълатсын.
МЕТИНЛЕРНИ ТОЛДУРМАГЪА ОГРЕНЕМ
Ресимге бакъ. Ашагъы джумлелерни окъу.
Мышыкъ скемле устюнде ята эди. Мышыкъ баласы кобелекнен ойнай. Мышыкъ баласын артындан сейир эте.
Гузель яз куню. Шефкъатлы кунеш парылдай. Дюльбер сары мышыкъ кобелекнен ойнагъан баласын артындан сейир эте.
Къайсы метиннинъ мундериджесини бегенесиз? Нечюн?
Тильки юва янында ята. Онынъ тилькичиклери ойнайлар. Тильки оларны сейир эте.
Къайсы йыл мевсиминде бу вакъиа олды? Тилькичиклер насыл? Агъзавий метинни толдур. Метиннинъ ресимини яп.
Ресимге бакъ. Ашадаки метинни окъу.
Айванат багъчасында филь яшай. Фильнинъ балабан мейданы бар. Мейданында бассейн де бар.
Метин толу фикирни анълатамы? Агъзавий янъы джумлелернен метинни толдур.
Экинджи сыныф талабелери ойле метинлер тиздилер.
Базар куню Найле анасынен айванат багъчасында олдылар. Анда Найленинъ севгилиси Раджа адлы филь бар. Раджа бассейнде ювунмагъа севе. О, хортумынен сув толдурып, устюне къыя. Пек сыджакъ олгъанда, Раджа инсанларгъа да сыджакъ деп беллей, шунынъ ичюн оларгъа да сув сепкелей.
Метинлерни тенъештир. Талебелернинъ къайсы бири севгилиси акъкъында метин тизди. Сенинъ де севген айванынъ бармы? О акъкъында айтып бер.
Ресимге бакъ. Онда не тасвирленген? Олар не япалар? Ашадаки метинни окъу.
Яз. Орман озени. Ана-аюв балыкъ тута. Кичкене ошлу аювчыкъ татлы ахудутыны ашай.
Бу метинни толу деп саймагъа оламы? Агъзавий метинни янъы джумлелернен толдур. Тизген метинни яз.
МЕТИНДЕ ОЛГЪАН ХАТАЛАРНЫ ТЮЗЕТМЕГЕ ОГРЕНЕМ
Окъу. Нечюн къалабалыкъ олды?
Орманда ягъмур. Кимдир балабан къампа тюбюнде сакълангъан. Тавшанчыкъ ювадан чыкъмай. Тильки къувушта джевиз кемире. Сансар къарт чамнынъ артында яшына. Сыгъын баласынен дерья ялысында бакъылдай. Бакъалар къырмыскъа ювасынынъ кирювлерини япып, кунеш чыкъкъаныны беклейлер.
На сыл догъру? Икяе эт.
Озь ювасына орман аланчыкътан тавшан кече. (Шаймы?) Кузьде тавшанларгъа аш тапмагъа къыйын. (Шаймы?) Ер астына къонузлар, кесерткилер сакъландылар, йыланлар томарландылар. (Шаймы?) Ахмакъ бакъаларны да тапмасы къыйын. (Шаймы?)
Тез вакъыттан сонъ тавшан узун къыш юкъладжакъ. (Шаймы?) Башкъа орманда о къонуз, йылан ве сычанларны къыдырып юрьмеджек. (Шаймы?)
Къыш келир, ювасыны терен къар кутюги япаджакъ. (Шаймы?) Кутюк тюбюнде, ёргъан астында киби, тавшангъа джыллы ве онъайтлы. (Шаймы?)
Метинни окъу. Тавшан сёзюни кирпи сёзнен денъештир. Энди эписи догърумы?
Орманда сансарлар орсенлешелер. Сансарлар джыйгъан мантарларны къуругъан пытакъларгъа асалар. Тез вакътында сансарлар къырмызы антерлерни кок джыллы топчыкъларгъа денъештирерлир. Сансарлар гурь наратлар, терен къувушларда къышлайлар.
Сансар сёзюни ненен денъиштирмек мумкюн? Оларны яз.
Сансар сёзюни башкъа сёзнен денъиштирип, метинни кочюрип яз.
Окъу. Джумлелернинъ догъру сырасыны ракъамларнен бельгеле
Елькъанат къайда ёкъ ола?
______ Елькъанатнынъ джыллы тончыгъы да ёкъ.
______ Ве елькъанат терен къобада яшынды.
______ Ана къайда къаза!
______ Елькъанатта не бар?
______ Шунынъ ичюн о юкъугъа далмай.
______ Сувутса къайда яшынмакъ мумкюн?
______ Бутюн гедже кобелеклер ве чиркийлер сувукътан яшындылар.
_____ Анда къарлы, аязлы олмай.
Окъу. Багълы метин олмакъ ичюн, абзацларны насыл ерлештирмек керек? Ракъамларнен бельгиле.
Ана балаларны ювагъа яшындырып, бир якъкъа кетти.
Бильгениме коре, айванлар явруларыны яхшы бакъалар ве къазагъа огърашсалар, оларны къутаралар. Мен Виталий Бианкининъ икяесини окъугъан эдим. Анда къаравул копек тавшанчыкъны къорчалап, оны копек джесаретине огрете эди. Икяенинъ серлевасы «Котекленген янчыкъ». Орманджы къартбабам бир вакъияны айтып берген эди.
МЕТИНГЕ ПЛАН ТИЗМЕГЕ ОГРЕНЕМ
Метинни окъу. Метиннинъ баш, эсас къысмы ве сонъуны бельгиле.
Язда биз озен яныда яшай эдик. Эр гедже пардош келе эди. О бизнинъ балыкъ, эт, къаймакъ ве отьмегимизни хырсызлагъан ичюн, биз онъа Хырсыз лагъабыны къойдыкъ.
Биз оны бир ай девамында тутаджакъ олдыкъ, амма беджералмаджыкъ. Бир кунь пардош тутылды. О эвге тар арадан кирди, амма чыкъалмады. Биз эски балыкъ агъыны къойып, беклемеге башладыкъ.
Амма пардош чыкъмай эди. О токътамай кескин багъыра эди. Не япаджагъымызны бильмей эдик.
Сонъ биз къомшу огълангъа пардошны чыкъармагъа чагъырдыкъ. О, йипке балыкъ багълады ве арагъа макъазгъа ташлады.
Улув токътады. Биз къырст эшиттик. Пардош балыкъ ашамагъа башлады. Огълан йипни тартты. Бир дакъкъадан пардошнынъ башыны корьдик.
Огълан пардошны елькесинден тутты. Биз Хырсызны эвге кирсетип ашаттыкъ. Шу куньден башлап, Хырсыз эвимизде яшап башлады ве бир шей хырсызламай эди.
Бу метинге ойле планлар тизмек мумкюн:
Пардошны туттыкъ 2) Паодошны туталмаймыз
Пардош бизнен яшамагъа 3) Пардош тутылды!
къалды ве хырсызлыкъны 4) Магъаздан пардошны насыл
5) Огъланнынъ айнеджилиги
6) Пардош бизнен яшай.
Насыл план икяе япмагъа ярдымджы олур?
Метинни окъу. Къарандаш ярдымынен метинни учь къысымгъа боль.
Терен юва ичинде кичкене тилькичиклер догъды. Сокъур, тишсиз, къыскъа терили.
Эки афтадан сонъ, тилькичиклернинъ козьлери ачылды ве тишлери чыкъып башлады. Амма юва ичи къарандыкъ себебинден бир шей корюнмей эди. Бир кунь ана-тильки яврулурыны юва ичинден чыкъырып, юмшакъ от устюне къойды.
тилькичиклер ильк кере дюньяны корьдилер. Кунеш чырагъы козьлерине урды ве олар козюни юмдылар. Сонъ яваш оларны ачып башладылар.
Этраф насыл дюльбер: чевре-чет ем-ешиль, от юмшакъ, чечеклер сары! Кунеш тилькичиклерни къыздырып башлады. Олар шенълендилер.
Ана-тильки эр кунь яврулурыны ювадан чыкъарып башлады. Яларында отурып, сейир эте эди. О дикъкъатнен бакъа, балалары исе ойнаша, бир бирини къувалай эдилер. Бир ят давуш эшитсе, ана балаларыны тез ювагъа кирсете эди.
Меитннинъ мундереджесине келишсин деп, планны ракъамларнен бельгиле.
____ Сокъур тилькичиклер
____ Тилькичиклернинъ козьлери ачылды.
____ Тилькичиклер ильк кере ювадан чкъты
Мен койнинъ четинде яшай эдим. Куньлерден бир кунь кузьде мен орман ёлчыгъынен къайта эдим. Бутюн ер сары япракънен орьтюльген эди. Олар аякъ астында къалын юмшакъ килим олып ята ве аякъ тюбюнде шытырдай эди.
Бирден япракълар арасында бир къара шей абайладым. Мен инкейдим ве тавшанчыкъны корьдим. Къолума алдым, амма о элимде къалтырап башлады, лякин къачмагъа истемей эдим.
Эки ай кечти. Тавшан осьти. Мен Ушан деп лагъап къойдым.
Ушандан гъайры эвде къарт пардош Васька ве авджы копек Джек яшай эдилер. Васьканен Джек дост эди. Олар бир чанакътан яшай ве берабер юкълай эдилер.
Ушаннен де лоар достлаштылар. Акъшамлары берабер сыджакъ оджакъ янында отура эдилер.
Метинге план тертип эт ве яз.
РЕСИМ ВЕ ЯРДЫМДЖЫ МАТЕРИАЛЛАР ЯРДЫМЫНЕН
МЕТИННИ ИКЯЕ ЭТМЕГЕ ОГРЕНЕМ
Дюньяда фильчик яшай эди
Дюньяда фильчик яшай эди.
О пек яхшы фильчик эди. Бир беля: ким оладжагъын, не япаджагъыны бильмей эди. Бир кунь пенджере алдында отурып, ойланды…
Бир кунь ягъмур ягъып башлады.
Фильчик къуванды ве шемсие олды. Тилькичиклер, тавшанчыкълар, кирпичиклер балабан къулакъ тюбюнде яшына эди.
Амма ягъмур токътады, ве фильчик кене гъамланды. Энди ким олар экенмен? О кене пенджере янында отурып гъамланды.
Пенджере янындан тавшанчыкъ кечти.
Мераметли фильчик къуванды ве фиски олды. О, чечек, от, тереклерни суварды. Эр бир шейни суварып олгъандан сонъ, о гъамланды…
Кунеш къонды, йылдызлар янды. Гедже кельди.
Бирден о атешни корьди.
Саба айванлар уянгъандан сонъ, фильчикке япкъан ишине минетдарлыкъ бильдирип, орман янгъынджы этип къойдылар.
Нечюн фильчик чокъ гъамлы юре эди? Ким онъа шемсие олмагъа айтты? Тавшанчыкъ не олмаъа теклиф эти? Насыл фильчик орман ягъыджысы олды?
Метинни даа бир кере окъу ве ресимлерге эсасланып икяе эт.
3. Ярдымджы сездернен къулланып, фильчик акъкъында икяе эт
Не япмагъа бильмей эди
Отура ве тюшюне эди
Куньлердне бир кунь ягъмур ягъды
Балабан шемсие олды
Фильчик кене гъамланды
Тавшанчыкъ кече эди
Фильчик фиски олды
Фильчик кене гъамланды
Айванлар уянды ве орман янгъынджы олып къойдылар
4.Икяе япылгъан метинни окъу ве оригинал метиннен тенъештир
Дюньяда фильчик яшай эди
Дюньяда фильчик яшай эди. О, ким оладжагъыны, не япаджагъыны бильмей эди. Шунынъ ичюн пенджере алдында отурып, ойлана эди.
Бир кунь ягъмур ягъып башлады. Фильчикнинъ эви янындан сылакъ тилькичик кечти. О, онынъ балабан къулакъларыны корип айтты:
— Насыл къулакълы! Ойле къулакънен шемсие олмагъа мумкюн!
Фильчик къуванды ве балабан шемсие олды. Тилькичиклер, тавшанчыкълар, кирпичиклер балабан къулакъ тюбюнде яшындылар.
Амма ягъмур токътады, ве фильчик кене гъамланды. Энди ким олар экенмен? О кене пенджере янында отурып гъамланды.
Пенджере янындан тавшанчыкъ кечти.
Мераметли фильчик къуванды ве фиски олды. О, чечек, от, тереклерни суварды. Эр бир шейни суварып олгъандан сонъ, о гъамланды…
Бирден о атешни корьди.
Янгъын башлангъанына къуванды. Акъылына кельди: мен фиски олгъан эдим. Озенге чапып, хортумнен чокъча сув толдурып, янгъынны сондурды.
Саба айванлар уянгъандан сонъ, фильчикке япкъан ишине минетдарлыкъ бильдирип, орман янгъынджы этип къойдылар.
5.Метинни плангъа эсаслансанъ, икяе япмагъа къолай. Шу масалны плагъа эсасланып айтып бер.
Фильчик шемсие олды
Фильчик фиски олды
Фильчик кене гъамланды
Фильчик янгъынны сондырды
Айванлар орманянгъынджы деп сайладылар
ЯРДЫМДЖЫ СЁЗЛЕР ВЕ ПЛАНГЪА ЭСАСЛАНЫП
МЕТИННИ ИКЯЕ ЭТМЕГЕ ОГРЕНЕМ
Тавшанчыкъ ве Клеопатра
Куньлерде бир кунь кузьде Сервер агъа тавшанчыкъны тапып, Клеопатра адлы къаравул копекнинъ янынна къойды. Копекнинъ исе кочелеклерини исе достларына даркъатты.
Клеопатра ящикни янына якъынлашты, амма кочелеклернинъ ериде кичкене айванчыкъ отура ве копек киби къокъуй. О, тавшанчыкъны баласы деп биллеп, онъа сиеклер ташып башлады. Тавшанчыкъ ойле ашны ашамай эди, шунынъ ичюн Сервер агъа онъа сют ве къапыста алып келе эди. Клеопатра оны сюен ашамагъа огретмеди, амма копек айнеджилегини огретти.
Клеопатра саибининъ эвин янына бир копекни якъынлаштырмай эди. Оларнынъ къаршына ачувлы олып чыкъа эди. Тавшанчыкъ да ящиктен чыкъып ойле япа эди. Ойле япкъандан соъ, бутю къомшу копеклери тавшанчыкътан къоркъып башладылар.
Шай этип, Клеопатра ве тавшанчыкъ бир къач афта яшадылар. Амма бир кунь дивар тюбюнден чыкъып, ормангъа къачты.
Джедвельни толдур, Метинни икяе эт.
МЕТИН-ТАСВИРНИ ТЕРТИП ЭТМЕГЕ ОГРЕНЕМ
Ресимге бакъ. Метинни окъу.
Бир кунь ана сепет кетирди ве диван устюне къойды.
Суаллерге джевап язынъыз
Борсукъчыкънынъ алд къысмы насыл?
Бурну насыл? Козьчиклери? Къулакълары?
Кенъ къара ёлачыкълар неге ошайлар?
Даа насыл суаллер метинге къоймакъ мумкюн?
Ресимге бакъ. Тюбюнде олгъан метинлерни окъу.
…Бир кунь къышта мен тилькини раст кетирдим. Мен ильк кере оны ойле якъы корьдим. Онынъ тончыгъы атеш киби яна эди! Темиз акъ чевреде атеш олып корюне эди…
Тилькининъ тишлери кескин, алд къысмы инджи;тоны пуфсал, алтын; кокрегинде беяз елек, бойнузда исе акъ галстук.
Метинлернен къулланып, джеввельни толдур.
Тилькининъ алд къысмы
План, ресим, ярдымджы сёзлерге къулланып агъзавий тильки акъкъында тасвир – метинни тиз.
Ресимге бакъ. Ашадаки метинни окъу. Ярдымджы сёзлернен къулланып керикли сёзлернен метинни толдур.
Ярдымджы сёзлер: акъ, балабан, акъкъыллы, пувсал, салтанатлы (роскошный), басиретли (проницательный).
Сансарнен тасвирленген ресимге бакъ. Тасвирлев метинни тизмек ичюн план тертип эт ве яз.
План
РЕСИМГЕ ЭСАСЛАНЫП МЕТИН ТИЗМЕГЕ ОГРЕНЕМ
27 саифеде олгъан ресимге бакъ да, «Орманда эрте кузь» метинни тиз.
Метинни тизмек ичюн плангъа эсасланмакъ керек. Даа бир кере дикъкъатнен ресимге бакъ. Башта не акъкъында икяе этерсинъ. О планынъ биринджи къысымы олур. Сонъ е акъкъыда айтарсынъ, оны да яз. Керекли ярдымджы сёзлерни да яз.
План ве ярдымджы сёзлерге эсасланып, икяе эт.
Ресимге эсасланып, 3-4 бири биринен багълангъан джумле яз
ДИАЛОГ ТИЗМЕГЕ ОГРЕНЕМ
Ресимге бакъ. Сен къызлар арасында буюгисинъ. Кичкене къызларгъа анълатмакъ керегинъ, къуш баласыы олмагъа олмагъаныны. Оны санъа ашадаки метин ярдымджы олур.
Къуш ве айванларгъа дост ол!
Язда орманда тавшанчыкъларны, кирпичиклерни, сансарчыкъларны раст кетирмек мумкюн. Базы вакътында балалар оларны тутып ярдым этемен деп эвлерине алып кетелер. Амма айванчыкълар олелер, чюкки оларгъа керекли ашны бермейлер.
Кичкее орман балаларыны эвге алмагъа олмай! Биль: кирпи яда сансар озь баласыны ич бир вакъыт ташламаз. Балабан айванлар инсанлардан яшыммагъа яхшы билелер, шунынъ ичюн биз оларны корьмеймиз. Балачыкълары исе даа огренмегенлер.
Орманда яшагъанларны тиймесенъ о вакъытта сен оларнынъ досту олурсынъ!
Джумлелерни тизгенде, ярдымджы джумлелерге эсаслан.
Къуш бабасыны алмагъа олмай, чюнки……..
Эген сен ювадан къунчыкъны алып эвге кетирсенъ, о олер, чюнки….
2. Диалогны окъу. Къузларнынъ япкъанына фикиринъни айт.
— Бу – тавшанчыкъ. Базар куню дагъда раатлангъанда, мен оны таптым.
— Не ичюн сен оны олдынъ, аджынмадынъмы?
— Нечюн аджыйым? Онъа яхшы, мен онъа аш берем.
— оны кезмеге джиберейик,
— Джиберейик. Вай, о батакъкъа сычрады. О чырайсыз. Манъа кереги ёкъ!
— Мумкюн олса мен оны алайым?
— Сокъакъта къалдырмагъа олмай. Къышта о осе ве мен оны дагъгъа алып йиберерим.
3.Диалогны окъу. Субеттен бирин не олгъан экен?
— Селям алейкум. Нариман агъа!
-Алейкум селям, Юнус. Кир ичери.
-Вай, кучелеклер! Сыйпаласам оламы?
-Бирисини алсам оламы?
— яхшы, текран осьсюн, сонъ алырсынъ. Аанъдан сора.
— Не вакъыт алсам ола?
Бу вакъия не олып битер эди. Учь афтадан сонъ къараманлар арасында насыл субет олар экен?
Багълы диалог олсун деп джумлелерни ракъамла.
Алиме, къара къаркъанъны корьсем мумкюнми?
Алиме, нечюн сен чокъ куньден берли кезмеге чыкъмайсынъ?
Онен сен не япаджакъсынъ?
Билесинъми, Лиля, учь кунь эвеля пенджереме къара къаргъа учып кирди.
Эльбет, ола. Эвиме кель.
Къышта о бизнен яшаджакъ. Анамнен беребер онъа къафес ясадыкъ. Баарьде паркке йибереджем.
Догъру. Къара къаргъалар джыллы ерлерге учып кеттилер, амма бунысы нечюндир къалгъан.
Ресимге бакъ. Диалаг тиз.
Ресимге диалог тиз. Балагъа анълат, яманлыкъ япкъаныны.
АЯТЫМДА ОЛГЪАН ВАКЪИЯ АКЪКЪЫНДА
ИКЯЕ ТИЗМЕГЕ ОГРЕНЕМ
Ресимге бакъ. Огълан анасынен къайда кезе. Сен айванат багъчасында кезмеге севесинъми? Ильк кере айванат багъчасында олгъанынъны икяе эт.
Мен даа сабий экенде анамнен берабер айванат багъчасына бардыкъ. Анам манъа отьмек алып берди.
Мен отьмек парчаларынен бутюн айванларны ашатып чыкътым.
Бир парчасыны аювгъа ташладым. О исе кошеде яткъан еринден къыбырдамады. Мен онъа:
-Аюв, аша!-деп къычырдым.
О башкъа янына ятты ве эшитмеди.
Къалгъан отьмекни де айванларгъа даркъаттым, тек отьмек къаттысы къалды.
Биз чыкъыш тарафкъа ёл алдыкъ.
-Анам, мумкюн ми отьмек къаттысыны къашыкъкъушкъа берейик,-дедим мен.
Къашыкъкъушлар голь яныда яшай эдилер.
Къашакъкъушларгъа барсам, олар юкълай эдилер. Ялы янында топлашып, башларыны къанат тюбюне яшындырдылар.
Тек бир данеси юкъламай эди. Терек янында турып къанатларыны темизлей эди. Гъагъасы балабан, козьлери кичкене ве айнеджи.
Пармакълыкънынъ арасындан мен онъа отьмекни узаттым.
Къашыкъкъуш ювунмасыны токътатты, отьмекке бакъты, яваш якъынлашты ве бирден чокъуды. Мен етиштиралмадым, о отьмекни къолумнен берабер тутты.
Мен къычырдым, о къолумны йиберди, гъагъасыны тёпеге котерди ве отьмекни ютты.
Мен ъколума бакътым, о сыдырылгъан эди. Къуш отьмекни къолумнен берабер ашаджакъ олды.
Къашыкъкъуш терек артына яшынды.
Мен, анам корьмесин деп, сыдырылгъан къолумны джебиме тыкътым.
Биз эвге кельдик. Анам къолумны корьмеди, мен де онъа бир шей айтмадым.
Бу метинде нени бегендинъ?
Айванат багъасына баргъанынъны плангъа эсасланып икяе тиз.
1)Айванат багъчасына къачан бардынъ?
2)Анда кимнен бардынъ?
3)Айванларгъа аш азырладынъмы?
4) Насыл айванларнен таныш олдынъ?
5)Насыл айванны зияде бегендинъ? Нечюн?
ОЗЬ ФИКИРИМНИ АЙТМАГЪА ОГРЕНЕМ
Эки дост къызлар Сание ве Васфие бар эдилер. Экиси кичкене, ал янакълы, айдын сачлы эдилер. Экисини аналары бирдей кийиндире эди.
Къызлар бир сыныфта окъуй эдилер. Бирдей баал ала эдилер. Эр кеске биз бир тюрлю дей эдилер.
Куньлерден бир кунь Сание анасына макътанды. Энди олар бир тюрлю дегиль, Васфие учь алды.
Сание шашты: учьни Васфие алды. Ана анълатты: Васфие хасталанды, шунынъ ичюн учь алды. Сание исе къуванды. Бу себептен арамай олды.
Сен Саниенинъ анасынен разысынъмы? Озь фикринъни анълат.
Куньлерден бир кунь балалар дере четинден кече эдилер. Чевресинда чам вн наратлар осе эди. Бирден дереден савускъан учып кечти ве теляшланды. Оны не теляшландырды?
Балалар дереге бакъып башладылар. Тюбюнде йыкългъан наратнынъ тамырлар арасында ювадан тилькичиклер чыкъа эди. Олар беш дане эдилер. Олар уфакъ эди. Сабийчиклер ойнаша, тишлей, бир бирини тута эдилер. Анасы корюнды. Агъызында аш бар эди.
Балалар деренинъ янындан кеттилер. Не керек ана ве явруларыны къоркъуздырмагъа. Айвалар тыч ашасынлар.
Балаларнынъ арекетине озь фикиринъни айт. Оны ойле айтмакъ мумкюн:
Меним фикирим дже, балалар догъру яптылар, чюнки къычыргъан олсалар, олар тилькинен явруларыны къоркъуздырар эдилер.
Меним фмкиримдже, балалар пек мераметли ве джанлы табиаткъа олар дикъкъатнен бакъалар.
Балалар – машалла! Ме де ойле япар эдим.
Метии окъу. Балаларнынъ арекетине фикиринъи айт. Метинге серлева къой ве яз.
Велинен Мемет озен ялысында балыкъ тута эдилер. Бирден чалылыр къыбырдады, ве сув янына балабан лось якъынлашты. О, сув ичип тойгъандан сонъ, башыны орман тарафкъа айландырды. Чалылыр арасындан кичкене лось баласы чыкъты. О сув ичине кипип, ичип башлады. Шу ань огъланлар лаф этип башладылар.
Ана-лось къоркъты ве сувгъа атылды. Яврусы артындан ялдады. Ана къаршы ялыгъа чыкъты, баласы исе сув астындан корюнмей эди. О сувгъа батты.
Вели онъа ялдап кетти. Янына кельген сонъ, явруны башыны котерди. Мемет исе ярдымгъа чакъырып башлады.
Бала давушларына башкъа балыкъ туткъан балалар чапып кельдилер. Олар лось баласыны балыкъ агъындан къутардылар. Къутарылгъан лось орман тарафкъа къачты. Анда оны анасы беклей эди.
Окъу. Багълы метин олсун деп, абзацларны догъру сыранен къой.
Балалар ярдым эттилер
Амма насыл муджесе? Сув устюнден пичен черени ялдап кете эди. О ялы янына якъынлашты. Оны балалар къайыкъларнен еми кетирдилер.
Мен де балаларнынъ ериМен де балаларнынъ еринде олг\ан олсам, ойле япар эдим.
Ат ахыры озен ялысында тура эди. Баарь кельди, озен сувы ялылардан чыкъып ёлны басты. Ат ахырынынъ мейданчыгъы адагъа ошады.
Ат балалары гъамлана эди, аякъларынен ерни ура эди. Къарт атчы не чпмагъа бильмей эди. Айванларны ненен ашатайым? Печен битти, амма черенлер узакъ аланларда къалды.
Метинни окъу. Балаларнынъ арекетине озь фикиринъни айт.
Бир кунь Юнуснен Мемет орман ёлынен кете эди.
Бирден савускъанлар бакъыршты. Аланчыкъта ана-тавшан орсенлей эди, онынъ янында эсе эки савускъан уча эди. Тавшан оларны ог панджаларынен ураджакъ ола эди.
Балалар якъынлашты. Тавшан ормангъа къачып кетти. Савускъанлар да учып кетти.
Ерде чукъурчыкънынъ ичинде балалар тавшанчыкъны корьдилер. Олар тавшанчыкъны чалылар астына алып кеттилер. О тарафта ана – тавшан яшынды. Ана баласыны анда мытлакъ тапар.
Меним фикиримдже ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
ДЖУМЛЕ УСТЮНДЕ ЧАЛЫШМАГЪА ОГРЕНЕМ
Джумлени эки сёзгедже къыскъарт
Нюмюне: Чечекке балабан сары кобелек къонды.
Чечекке сары кобелек къонды.
Чечекке кобелек къонды.
Бакъаяпракънынъ устюнде балабан ешиль чегертки отура.
Джумлени янъы сёзлернен толдур.
Нюмюне: Емиш къызара.
Отлар арасында емиш къызара.
Отлар арасында къокъулы емиш къызара.
Ешиль отлар арасында къокъулы емиш къызара.
Думледе бир сёзни денъештир.
Нюмюне: Кичкене бузавчыкъ тогъайда отлай.
Къара бузавчыкъ тогъайда отлай.
Ошлу бузавчыкъ тогъайда отлай.
Кичкене улакъ тогъайда отлай.
Кичкене тайчыкъ тогъайда отлай.
Кичкене домузчыкъ тогъайда отлай. (Шай я да ёкъ)
Эв бикеси чипчелер тюй септи.
ДЖУМЛЕЛЕРНИ ЭКИ СЁЗГЕДЖЕ КЪЫСКЪАРТАМ. ДЖУМЛЕРДЕ СЁЗЛЕРИ ДЕНЪИШТИРЕМ ВЕ ЕРЛЕРИНИ АЛМАШТЫРАМ.
Булутлар арасыдан кунешчик кульди.
Тереклеринъ тёпесинден кунеш корюнди.
Бирден ягъмур тамчылары япракълар устюнлен урып башлады.
Озен устюнде туман дагъылды.
Озен устюнде кок къушагъы янды.
Ормангъа акъшам кельди.
Терек артыларына кунеш яшынды.
Танъ кокте йылдызлар сёнди.
Булутлардан сыкъ-сыкъ ири ягъмур ягъды.
Ягъмур тамчылары ерге тюше.
Кокте тюрлю тюслю кок къушагъы ерлешти.
Тереклернинъ артына къызыл кунеш тыгъырды.
Тогъайлыкъта алтын балкъурт болдурмайып чалыша.
Чалылар арасына тавшанчыкъ яшынды.
Татлы емишлернен аювчыкълар ашамагъа севелер.
Геджелери елькъанат кезентиге чыкъа.
Эвимизде кирпичик яшай эди.
Куньлерден бир кунь бизге сансарчыкъны багъышладылар.
Кузь кунеши сылакъ ерни ярыкълата.
Кок булутнынъ артындан кунеш бакъты.
Кузь кок булутларнен кокни къаплады.
Орманкъа акъшам тез келип чыкъа.
Алчакъ акъшамлы кунеш терек артына яшынды.
Булутлы ава чокъ куньлер олды.
Озь ювасындан къоркъакъ тавчан чапып чыкъты.
Сыджакъ улькелерге къушлар учып кете.
Кийик гъазлар узакъ ёлгъа азырланалар.
Ерни къар къалын ёргъгъаннен къаплады.
Туман арасындан кунеш уяна.
Узакъ орманнынъ артындан яваш кунеш чыкъаятыр.
Сувукъ кок тюбюнден беяз тереклер башларыны эгильткенлер.
Ормангъа сувукъ февраль кельди.
Шималь тарафтан аязлы ель эсти.
Къышлы орманда ач къашкъырлар ырылдап юрелер.
Дерьяда балабан джамышлар (полынья) пейда олды.
Мектеп пенджерелерине парлакъ кунеш бакъа.
Орманда шенъ чокърачыкъчыкъ шырылдады.
Баарь кунешчиги шевкъатлы къыздыра.
Джыллы баарь куньлери кельди.
Къуру байырларда от ешиллене.
Отнен берабер бириджи чечеклер де осип чыкъты.
Къыш юкъусындан дереклер уянды.
Тереклерде къокъулу япышкъакъ бурьлер пейда олдылар.
Акъкъайын устюнде сыгърчыкъ юва янында сыгъырчыкъ отура.